Over Fase - Four Movements to the Music of Steve Reich
door Eline Hadermann, do 25 apr 2024
In 1981 trok Anne Teresa De Keersmaeker naar de New Yorkse Tisch School of the Arts (NYU). In haar koffer: Violin Phase (1967) van Steve Reich. De sterke affiniteit die de kersverse Mudra-alumna voelde met deze minimalistische muziek ging hand in hand met haar vurige wens om een choreografie te maken. Eén jaar later ging haar proefstuk – FASE, Four Movements to the Music of Steve Reich – in première, een werk dat een grote stempel zou drukken op haar oeuvre en de Belgische danscanon. Nu twee delen uit De Keersmaekers signature piece hun weg vinden naar het podium van Opera Ballet Vlaanderen, blikt de vermaarde choreografe terug op het werk waarmee het voor haar en haar dansgezelschap Rosas allemaal begon.
‘Ik kon me meteen vinden in het mathematische van Steve Reich, en werd ook aangetrokken door de fysieke, emotionele lading die de muziek in zich had’
Fase biedt in zijn geheel een choreografisch antwoord op de compositietechniek waarmee Steve Reich pionierde: phase-shifting. Het is een ingenieus proces waarbij identieke, repetitieve motieven uit elkaar worden gedreven aan de hand van ritmische verschuivingen, vertragingen en versnellingen. Dat levert nieuwe, spannende patronen op, waarin De Keersmaeker naar eigen zeggen de juiste tools vond om haar vocabularium en choreografische structuur voor haar doorbraakvoorstelling te ontwikkelen: ‘Reich weet uit een minimum aan materiaal het maximale te ontginnen. Zijn vroege composities bestaan uit een extreme vorm van organisatie, waarbij dankzij dat proces van faseverschuiving slechts één aspect volstaat om een volledig werk te laten ontvouwen. Ik kon me meteen vinden in dat mathematische, en werd ook aangetrokken door de fysieke, emotionele lading die de muziek in zich had. In de choreografie vertaalt zich dat naar een spanningsveld tussen een strakke, bijna mechanische structuur enerzijds, en een zeer intensieve lichamelijkheid die emoties oproept anderzijds. Dat is trouwens altijd een rode draad gebleven in mijn oeuvre.’
Volgens De Keersmaeker is het voor de vertolkers een grote uitdaging om die wisselwerking in balans te houden: ‘Jazztrompettist Branford Marsalis zei ooit: “‘There’s only freedom in structure. There is no freedom in freedom.” Zowel Piano Phase als Clapping Music is een uitstekend voorbeeld van dat idee: beide choreografieën hebben een afgemeten, repetitieve en architecturale structuur, waarbinnen de performer een marge moet zoeken en opentrekken om er vrijheid in te vinden. Tegelijkertijd blijft het dansante karakter steeds aanwezig in zowel de muziek als in de bewegingen. Zo is Piano Phase een variatie op wandelen, waarbij de armen de draaibewegingen leiden. Clapping Music is dan weer, door het afwisselend springen op de voetzool en de tippen – in sneakers! – een ironische verwijzing naar pointes. Fase was het werk waarmee ik mezelf heb leren choreograferen, wat tot een soort van transparantie en intuïtie leidde in het bewegingsvocabularium.’
‘Het is mooi om te zien dat dit stuk, dat me zo na aan het hart ligt, na 43 jaar nog steeds voortleeft’
Zowel dat vocabularium als de evenwichtsoefening tussen rigueur en anarchie, tussen striktheid en lichamelijke bezieling, wordt nu overgedragen op een nieuwe dansgeneratie. Volgens De Keersmaeker is die transmissie moeilijk onder woorden te brengen: ‘Dat jonge dansers ziel kunnen geven aan een spanningsveld dat je zelf jarenlang hebt vormgegeven, roept vooral vragen op over de soevereiniteit van een choreografische schriftuur. Wat is de impact van een vertolker, en in welke mate bestaan de bewegingen en de vooropgestelde grammatica er los van? Het is alleszins mooi om te zien dat dit stuk, dat me zo na aan het hart ligt, na 43 jaar nog steeds voortleeft.’
Foto's Productiebeelden 2018 © Anne Van Aerschot/ Rosas
